रहस्य

Above: Reef inside Amazon River Source: The Guardian

Amazon नदीच्या तळाशी मोठ्ठं कोरल रीफ सापडलं ना..प्रवाळाचं बेट..नदीत कोरल..अरे पण कोरलला खार आणि गोड पाणी लागतं, त्याला तापमान एक अंश इथे तिथे होवून चालत नाही, सूर्यप्रकाश लागतो, Amazon म्हणजे उकळा चहा..काळ.. हिरवं गर्द पाणी..तिची ती रिओ नेग्रो तर कशी शार काळी…मातकट-दाट-sluggish नदी… मग कसं शक्य आहे हे?

पण आहे खरं.

नदीच्या पोटात काय काय असत ना, बोलेलं न बोलेलं, पाहिलेलं- न पाहिलेलं, स्पर्श-अस्पर्श.. खरं-खोटं.

Amazon तशीही फार गुपिते बाळगणारी बाई..तिच्या १३००० फूट खाली अजून एक नदी वाहते.. Hamza..Amazon ची अदृश्य, वाहती बहिण..हिच्यामुळे Amazon आपल्या मुखाजवळ कमी खारी आहे..

आपली हिरण्यकेशी पण तशी..गुहेतुन अचानक बाहेर येते म्हणून आपल्याला कोण कौतुक, पण ही बया अनेक किलोमीटर वाट काढत आहे limestone खडकातून, गोड बोलून त्या दगडाला विरघळवत.. आपल्याला ते दिसत नाही, म्हणुन ते नाही, इतकेच.

सीतेने शाप दिला ती फल्गु…मस्त वाहते गयेत वाळूखाली..अशीच वाहत आलीये ती शेकडो वर्षे, अदृश्य फक्त आपल्यासाठी..खरंतर सीतेनी वरदानच दिले की फाल्गुला…आपल्याच अशा अंधाऱ्या, एकट्या विश्वात वाहण्याचे..

वाशिष्ठीत इतके इतके प्रदूषण, शंकरच वाटते ना ती, विष प्यालेली? आणि तिच्यात इतक्या मगरी! मगरी काय pollution indicator आहेत का? हसू नको, नाहीयेत त्या indicator.

पण आहेत तिथे.

Crocodile in Vashisthi River Photo: Parineeta

गंगेत आणि सिंधुत डॉल्फिन..समुद्रात असतात डॉल्फिन..आणि समुद्रातल्या आणि नदीतल्या डॉल्फिनमध्ये तसा जास्त फरक नाही.. ते इथे कसे? कारण गंगा ‘गंगा’ होण्याच्या आधी आणि सिंधू ‘सिंधु’ होण्याच्या आधी टेथिसचा समुद्र होता तिथे.

स-मु-द्र. होच. गंगेतले आंधळे, हिंस्त्र शार्क, नदी सारखेच गुपित ठेवणारे..mythical की खरे?

नद्या आपल्या खऱ्या खुणा विसरत नाहीत इतक्या लवकर. तुमचं ते हरिद्वार पण समुद्रात होतं. गंगेला पवित्र, boring देवी आपण केलं, तशी ती जन्मतःच wild 😉

बंगालच्या

Freshwater pulse in Bay of Bengal Source:natureasia.com

समुद्रात जाते गंगा.. २५०० किमी ची नदी नाही ती.. अजून हजारो किमी वाहते.. थेट सुंदरबन पासून परद्वीप पासून श्रीलंके पर्यंत.. समुद्राच्या आतुन आपला मार्ग काढत..मासेमारांनी सांगितले हे शास्त्रज्ञांना..you know what..मला कोळी लोक solid आवडतात..sailors of the wide waters..

तर…आपल्याला काय माहिती असते? प्रकाशातले सगळे..आपले ठोकताळे, आणि आपलीच उत्तरं. मग त्या उत्तरात काही बसले नाही के त्याची ठाकाठोकी..#@^ गिरी नुसती .

ही डार्क विश्वे जास्त सुन्दर वाटतात…अस्पर्श..अदृश्य..murky…dangerous..पण (म्हणून?) रोरावती जिवंत.

तर असो.

~परिणीता 

काठोकाठ भरलेली वाशिष्ठी

मला नेहमी आश्चर्य वाटते, चिपळूण जवळ वाहणाऱ्या वाशिष्ठी नदीचे नाव वाशिष्ठी का? इथे परशुराम राहिले, मग त्यांचे पिता जमदग्नी होते, रेणुका होती, वाशिष्ठी कुठून आले? अजून तरी कळले नाही, तुम्हाला माहिती आहे ?

केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या २०१५ च्या नव्या अहवालात सगळ्यात जास्त प्रदूषित नद्या महाराष्ट्रात आढळल्या आणि त्यात वाशिष्ठीचा नंबर वर लागला.. यात आश्चर्य नाही. गेली अनेक वर्षे वाशिष्ठी आणि लोटे परशुरामचे रासायनिक प्रदूषण हे समीकरण झाले आहे. तसं पाहिलं तर वाशिष्ठी म्हणजे कोकणातली एक महत्वाची नदी. लांबी उणीपुरी ७० किमी.. पूर्णपणे रत्नागिरी जिल्ह्यातूनच वाहणारी. हिचा उगम मी बघितलेला नाही, पण सह्याद्रीतल्या तिवरे गावाजवळ अंदाजे ९०० मीटर वरून वशिष्ठी उगम पावते आणि चिपळूण, खेड, गुहागर आणि दापोली अशी सैर करत दाभोळजवळ अरबी समुदराला मिळते. वाशिष्ठीची लांबी आणि येवा ( म्हणजे दर वर्षी वाहणारे पाणी, ७५% विश्वासार्हतेने, म्हणजे ७५% वेळा तरी तेवढे वाहेल इतके) तिच्या मैत्रिणीच्या, शास्त्री नदी सारखाच आहे. वाशिष्ठीचा येवा ४४९१ दलघमी  (दश लक्ष घन मीटर) तर शास्त्रीचा  ४४९६ दलघमी.. पण दोन्ही सख्यांमधले साम्य तिथेच थांबते.